Έφτιαξε το πρώτο του κωνικό σουτιέν για το αρκουδάκι που κρατούσε ως παιδί. Έπιασε την πρώτη του δουλειά ως βοηθός του Pierre Cardin μόλις έκλεισε τα 18 του χρόνια. Δεν αποφοίτησε πότε από σχολή μοδιστρικής. Κυκλοφόρησε την πρώτη επώνυμη συλλογή του το 1976 και μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980 είχε εξασφαλίσει τον χαρακτηρισμό "l' enfant terrible" της γαλλικής μόδας. Ο Jean Paul Gaultier δεν απώλεσε ποτέ τον τίτλο του "τρομερού παιδιού", ακόμα και σήμερα, στα 71 του, οπότε έχει αποσυρθεί από τη δημιουργία κολεξιόν. Εξάλλου, μόνο ένα δαιμόνιο ταλέντο όπως ο Gautlier θα μπορούσε να αντιληφθεί ότι ο καλύτερος τρόπος για να διατηρήσεις ζωντανό τον μύθο σου είναι μέσα από τον τρόπο που σε αντιλαμβάνονται και σε ερμηνεύουν οι άλλοι, ιδίως οι νεώτεροι, γι' αυτό και συνδύασε τη συνταξιοδότησή του μ' ένα μοναδικό πρότζεκτ: μία άτυπη ρετροσπεκτίβα του έργου του μέσα από couture συλλογές όπου guest designers οραματίζονται τον δικό τους Jean Paul Gaultier.
Τα πρώτα χρόνια
Ταλέντο γεννιέσαι ή γίνεσαι; Στην περίπτωση του Jean Paul Gaultier η απάντηση έρχεται εντελώς αυθόρμητα, καθώς από πολύ μικρή ηλικία έδειξε σημάδια της κλίσης του: του άρεσε να σκιτσάρει και αυτά τα σκίτσα ήταν που του άνοιξαν τον δρόμο για τη μελλοντική του επιτυχία. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Γεννήθηκε στις 24 Απριλίου του 1952 στο προάστιο Arcueil του Παρισιού. Μεγάλωσε σε μία μεσοαστική οικογένεια ως το μοναχοπαίδι της Solange και του Paul Gaultier οι οποίοι εργάζονταν ως υπάλληλος γραφείου και ως λογιστής αντίστοιχα. Ήταν, όμως, η γιαγιά του, η μητέρα της μητέρας του, που αντιλήφθηκε πρώτη την κλίση του εγγονού της, αλλά και αποτέλεσε τη μεγάλη έμπνευση για αυτόν.
Η Marie Garrabe υπήρξε, άλλωστε, μία ιδιαίτερη, σχεδόν εκκεντρική για την εποχή της, προσωπικότητα. Εργαζόταν στο σπίτι της ως "guru" που παρείχε lifestyle συμβουλές και εξασκούσε πρακτικές wellbeing. Και επέτρεπε στον εγγονό της τα πάντα: από το να παρακολουθεί "απαγορευμένα" τηλεοπτικά προγράμματα όπως τις περφόμανς των Folies Bergère και να παρευρίσκεται στις "συνεδρίες" (και το διάβασμα με ταρό) με γυναίκες που αναζητούσαν τρόπους για να σώσουν τον γάμο τους μέχρι να της βάφει τα μαλλιά …μπλε. Μάλιστα, όπως έχει αποκαλύψει ο ίδιος ο σχεδιαστής, συνήθισε να σκερτσάρει το "πριν" και το "μετά" των γυναικών που συμβούλευε η γιαγιά του και αυτή η εμπειρία του έμαθε βασικά πράγματα για τη μόδα. "Το "μετά" μπορεί να ήταν μία εκδοχή της Marilyn Monroe ή της Ava Gardner που είχα δει στην τηλεόραση. Άκουγα τη γιαγιά μου να τις συμβουλεύει να ντύνονται διαφορετικά αν ήθελαν να αντιμετωπίσουν τα θέματα στον γάμο τους. Έμαθα τι μπορείς να κάνεις με τα ρούχα, αλλά και για την ψυχολογία των ανθρώπων – ότι η μόδα αφορά τις επιθυμίες τους, ακόμα κι αν είναι αμορφοποίητες", έχει δηλώσει.
Ο Jean Paul Gaultier έχει αναφερθεί συχνά στη έμπνευση που του χάρισε η γιαγιά του, την εκκεντρικότητα της οποίας, όπως για παράδειγμα το ότι κυκλοφορούσε εκτός σπιτιού φορώντας απλά μία φούστα πάνω από το μεσοφόρι της, έβρισκε πάντα ενδιαφέρουσα. Ήταν στη ντουλάπα της, γεμάτη με κορσέδες, που μπορεί να εντοπίσει κανείς τις πρώτες επιρροές του σχεδιαστή για ένα κομμάτι που έμελλε να γίνει iconic ανάμεσα στις δημιουργίες του. Όπως, εξάλλου, θα πει κάποια στιγμή ο ίδιος, που συχνά τη βοηθούσε να τους φορέσει, "παρακολουθώντας τον τρόπο που ο κορσές μεταμόρφωνε το σώμα της, μαγεύτηκα από την ιδέα των ρούχων που μπορούν να μεταμορφώσουν αλλά και το ότι συγκεκριμένα κομμάτια μπορούν να αναδείξουν κάτι που θέλεις να φανεί και να κρύψουν κάτι που δεν θέλεις να φαίνεται".
Τα 80ς & τα 90s: η μεγάλη επιτυχία
Όταν έγινε 18, κι ενώ δεν είχε τελειώσει ακόμα το σχολείο, έπιασε δουλειά ως βοηθός του Pierre Cardin. O Γάλλος σχεδιαστής ενθουσιάστηκε με τα σχέδια του, διέκρινε αμέσως το ταλέντο του και του έδωσε την πρώτη μεγάλη ευκαιρία στον κόσμο της μόδας. Εκείνη, μάλιστα, η απασχόλησή του έγινε η αφορμή για να αποτύχει στις τελικές εξετάσεις του σχολείου. Το ημερολόγιο έγραφε 1970. Μόλις ένα χρόνο μετά, το 1971, θα βρεθεί να εργάζεται για τον Jacques Esterel και σε σύντομο χρονικό διάστημα, μέσα στην ίδια χρονιά, θα πιάσει δουλειά στον Jean Patou. Το 1974 επιστρέφει στον Pierre Cardin και παρά το νεαρό της ηλικίας του, θα βρεθεί επικεφαλής της μπουτίκ του οίκου στη Μανίλα των Φιλιππινών. Όταν κάποια στιγμή διαπίστωσε ότι δεν μπορούσε να επιστρέψει σπίτι του, γιατί ήταν σε μία λίστα που δεν επιτρεπόταν να πάρει άδεια, έβαλε τη μητέρα του να ισχυριστεί ψέματα ότι έπρεπε να γυρίσει στη Γαλλία για να αποχαιρετίσει τη γιαγιά του που πέθαινε. Δεν επέστρεψε ποτέ στη Μανίλα- και στον οίκο.
Όπως θα δηλώσει σε συνέντευξή του για εκείνα τα πρώτα χρόνια, "όταν ξεκίνησα την καριέρα μου, πήγα να δουλέψω με τον Pierre Cardin. Εκείνη την περίοδο δεν είχα κάποιο δικό μου στιλ ή κάποια σειρά, έκανa Cardin. Σχεδίαζα με γνώμονα το τι μπορεί να του άρεσε. Στη συνέχεια, όταν ήμουν στον Patou, ήταν σχεδιαστής ο Michel Goma οπότε ακολουθούσα το δικό του πνεύμα. Μου άρεσε αυτό".
Ο Jean Paul Gaultier σχεδίασε την πρώτη του συλλογή το 1976, επενδύοντας τις οικονομίες του και έχοντας τη συνδρομή φίλων και της οικογένειας, για παράδειγμα η ξαδέλφη του Évelyne ήταν αυτή που έπλεξε τα πουλόβερ, αλλά και του συντρόφου του Francis Menuge, ο οποίος ήταν η κινητήριος δύναμη και το στήριγμά του στην εξέλιξη της μεγαλειώδους πορεία του. Σε εκείνη την πρώτη συλλογή είχε σχεδιάσει τα αξεσουάρ και είχε τρέξει τα διαδικαστικά της επιχείρησης. Ο Menuge πέθανε το 1990 από επιπλοκές του AIDS – [ σ.σ: o Gaultier δεν σταμάτησε ποτέ από τότε να υποστηρίζει ιδρύματα, πρωτοβουλίες και έρευνες για τον ιό] – και η απώλειά του επηρέασε βαθύτατα τον σχεδιαστή. "Ήταν ο έρωτας της ζωής μου", θα δηλώσει ο Gautlier, που επίσημα δεν συνδέθηκε ποτέ με κανέναν άλλο σύντροφο, ενώ τότε σκέφτηκε ακόμα και να σταματήσει από τη μόδα. Δεν θα μπορούσε, όμως, να εγκαταλείψει το "παιδί" που "γέννησαν" μαζί, όπως έχει αποκαλέσει την επωνυμία του, ενώ τότε πήρε την απόφαση να στραφεί και στην haute couture, που ο σύντροφός του από νωρίς τον ενθάρρυνε να δοκιμάσει: η πρώτη couture συλλογή του, βέβαια, ήρθε λίγο αργότερα, το 1997, και έγινε η μεγάλη αγάπη του Gaultier. "Την αγαπώ, αγαπώ τη διαδικασία!", έχει δηλώσει στο παρελθόν το παιδί που μεγάλωσε με το όνειρο της couture, το οποίο του "έγινε εμμονή" όταν ως παιδί είδε την ταινία Falbalas (1945) που εξελίσσεται στα γαλλικά salons.
Πριν φτάσουμε, όμως, στο "φρενάρισμα" στην ακατάπαυστη παραγωγή συλλογών, σειρών κουστουμιών, καλλυντικών κ.ο.κ με τα οποία ενεπλάκη ο Gaultier, να αναφέρουμε ότι το επίσημο λανσάρισμα της επωνυμίας του έγινε το 1982– έξι χρόνια μετά την παρουσίαση της πρώτης προσωπικής του συλλογής. Το εγχείρημα ίσως να μην ήταν εφικτό αν δεν είχε την απόλυτη τη στήριξη του πλούσιου Ιαπωνικού οίκου Kashiyama που του έδωσε λευκή επιταγή για να σχεδιάζει ό,τι θέλει για τη μπουτίκ Bus Stop που διατηρούσε στο Παρίσι. "Ήταν μία μοναδική στιγμή για εμάς", θυμάται ο Gautlier. "Τα πάντα ήταν πληρωμένα. Ό,τι χρειαζόμασταν, το είχαμε. Για πρώτη φορά μπορούσα να δημιουργήσω με ελευθερία χωρίς να χρειάζεται να ξοδεύω τα χρήματά μου – μπορούσαμε να κάνουμε σχεδόν ό,τι θέλαμε". Τα ρούχα του άρχισαν να πωλούνται σε Ευρώπη και Ιαπωνία, ενώ ο σχεδιαστής πρόσθεσε στις κολεξιόν του την ανδρική σειρά, αγνοώντας ωστόσο τις αντιλήψεις για τον παραδοσιακό διαχωρισμό ανάμεσα σε γυναικεία και ανδρική μόδα ντύσιμο: στα καταστήματά του τα ρούχα, ανδρικά – γυναικεία, κρέμονται όλα μαζί. "Δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα αντρικά και γυναίκα ρούχα που σχεδιάζω", έχει δηλώσει και η genderless φιλοσοφία στο ντύσιμο του χρωστάει πολλά.
Με την collection "Toy Boy" του 1983 εξερευνά το θέμα της μαρινιέρας, αναβιώνοντας με σύγχρονο για την εποχή τρόπο μία τεράστια παράδοση της γαλλικής μόδας, με τη συλλογή του 1985 "and God created man" συστήνει τα skirt suits για άντρες και καθιερώνει τις φούστες ως unisex, ενώ λίγο νωρίτερα, το 1984, είχε ήδη παρουσιάσει τα conical bras, που έμελλε να κάνει διάσημα η Madonna.
H συνεργασία του με τη Madonna, με την οποία πρωτο-ενθουσιάστηκε όταν την είδε στο videoclip του "Holiday" (1983), στην παγκόσμια περιοδεία της "Α Blond Ambition", το 1990, ήταν αυτή που απογειώσει τη φήμη του και έγραψε ένα σπουδαίο κομμάτι στην ιστορία της μόδας. Η Madonna είχε ξεχωρίσει από νωρίς τον Gautlier: εμφανίστηκε για πρώτη φορά με δημιουργία του στην ταινία Desperately Seeking Susan του 1985, ενώ την ίδια χρονιά φόρεσε κορσέ φόρεμά του στο κόκκινο χαλί των American Music Awards. Τα κοστούμια του "Α Blond Ambition" επισφράγισαν τη συνεργασία τους, o Gautlier, μάλιστα, είχε αποκαλύψει ότι σχεδίασε "1.500 σκίτσα" για να επιλέξει η σταρ, ενώ ακολούθησε το "Confessions Tour" το 2006. Το ροζ σατέν conical bra bodysuit που αποκαλύπτεται μέσα απ' ένα ανδρόγυνο κοστούμι με στρατηγικά τοποθετημένα σκισίματα θεωρείται σήμερα ένα εμβληματικό σχέδιο της μόδας όπως είναι το hatler – neck φόρεμα της Marilyn Monroe και το LBD της Audrey Hepburn.
Όταν ο Gaultier έδινε τα χέρια με τη Madonna δεν είχε καθόλου στο νου του τα οφέλη αυτής της συνεργασίας: "Ήμουν φαν της οπότε ήμουν πολύ ευχαριστημένος που θα συνεργαζόμουν μαζί της, γι' αυτό το έκανα – και όχι γιατί έκρινα ότι θα έκανε καλό στην καριέρα μου".
Η Madonna, βεβαίως, είναι μία από τις πολλές και πολλούς σταρ, Γάλλους και διεθνείς, που έχει συνεργαστεί ο σχεδιαστής. Αξίζει, ωστόσο, να κάνουμε ειδική αναφορά στη συνεργασία του με τη Γαλλίδα pop star Mylene Farmer για τα κοστούμια της περιοδείας της το 2009 απ' όπου παραμένει iconic το Αnatomy catsuit που σχεδίασε για εκείνη [ σ.σ. η Farmer για να τιμήσει τη φιλία και συνεργασία τους περπάτησε στο τελευταίο haute couture show του Gaultier το 2020], αλλά και το mermaid dress με το οποίο έντυσε τη Marion Cotillard στα Όσκαρ του 2008 – όπου η ηθοποιός κέρδισε το βραβείο Α' γυναικείας ερμηνείας . Την ίδια χρονιά σχεδίασε και τα κοστούμια της Kylie Minogue για την περιοδεία της "KylieX2008".
Επίσης, έχει σχεδιάσει τα κοστούμια για τις ταινίες του (φίλου του) Pedro Almodóvar , Κίκα και Το δέρμα που κατοικώ, για το Πέμπτο στοιχείο του Luc Beson, το Ο μάγειρας, ο κλέφτης, η γυναίκα του και ο εραστής της του Peter Greenaway και το Η πόλη των χαμένων παιδιών του Jean-Pierre Jeunet. Το 2016 σχεδίασε περισσότερα από 500 κοστούμια για την επιθεώρηση THE ONE Grand Show που ανέβηκε στο Βερολίνο και το 2018 ανέβασε το Fashion Freak Show στα Folies Bergere του Παρισιού, μία παράσταση καμπαρέ βασισμένη χαλαρά στη ζωή του.
Τα αρώματα & η εξαγορά από την Hermès
Ο Jean Paul Gaultier κυκλοφόρησε το πρώτο του άρωμα, το Classique, με το χαρακτηριστικό μπουκάλι σε σχήμα γυναικείου κορμού που φοράει κορσέ και τη συσκευασία που μιμείται μία κονσέρβα, το 1993 και πούλησε πάνω από 40 εκατομμύρια μπουκάλια. Την επιτυχία του Classique που είναι γυναικείο άρωμα, ακολούθησε εκείνη του ανδρικού Le Male, που η συσκευασία του διαθέτει παρόμοιο σχέδιο: το μπουκάλι απεικονίζει έναν ανδρικό κορμό που φοράει μαρινιέρα και η συσκευασία είναι μία ασημί κονσέρβα. Το Le Male υπήρξε το νούμερο ένα σε πωλήσεις άρωμα για άνδρες στην Ευρώπη μέχρι και το 2000. Ακολούθησε μία σειρά από άλλα αρώματα, όπως το Fragile, το Scandal, αλλά και το unisex Gaultier². Μεγάλο μέρος των εσόδων που brand προέρχονται από τις πωλήσεις των αρωμάτων.
Το 1999 η Hermès εξαγόρασε το 35% των μετοχών του Jean Paul Gaultier, και λίγο αργότερα το 45%. Από το 2003 έως το 2010, ο σχεδιαστής διετέλεσε creative director του οίκου, διαδεχόμενος έναν πρώην προτεζέ του, τον Martin Margiela. To 2011, η Hermès αποχωρεί πουλώντας το μερίδιό της στον όμιλο Puig, ο οποίος διατηρεί αυτή τη στιγμή την πλειοψηφία των μετοχών του brand μαζί με τις άδειες για τα αρώματα. Ο Gaultier έχει χαρακτηρίσει την περιόδο που διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής του οίκου Hermès "φανταστική".
Λίγο πριν συμβούν όλα αυτά, το 1996, ο Gaultier είχε δεχτεί πρόταση από τον Bernard Arnault του ομίλου LVMH, να αναλάβει τη θέση του creative director του οίκου Givenchy. Την ίδιο περίοδο, ο επιχειρηματίας αναζητούσε καλλιτεχνικό διευθυντή για τον οίκο Dior, μία θέση που τελικά κατέληξε στον John Galliano, ο οποίος βρισκόταν στον Givenchy. O Jean Paul Gaultier απογοητεύτηκε από την προοπτική, καθώς προτιμούσε τον Dior, και αρνήθηκε κάτι για το οποίο θα εξηγήσει αργότερα "για εμένα ο Givenchy δεν ήταν ποτέ ένα όνειρο. Ο Givenchy ήταν μία κόπια του Dior που αντέγραφε τον Saint Laurent. Βαρετό, βαρετό, βαρετό"!
Το στιλ και οι επιρροές του
Αν και γέννημα – θρέμμα της πρωτεύουσας του Parisian chic, ο Jean Paul Gautlier επηρεάστηκε βαθύτατα από την πανκ κουλτούρα και τη street style μόδα της Μεγάλης Βρετανίας. Οι νεαροί Λονδρέζοι με τις μοϊκάνες και τα κιλτς ήταν μία αισθητική πολύ πιο κοντά στη δική του, ενώ σε συνέντευξή του έχει δηλώσει ότι "ένιωθα πάντα περισσότερο σπίτι μου τη Μεγάλη Βρετανία απ' ότι τη Γαλλία". Για έναν σχεδιαστή όπως ο Gautlier, άλλωστε, που η έμπνευση μπορούσε να είναι το οτιδήποτε– από τα τατουάζ και τα φετιχιστικά σύμβολα, τις παραδοσιακές ενδυμασίες της Αφρικής ή της Ινδίας και τα ταρό μέχρι τους Χασιδιστές Εβραίους, την κέλτικη παράδοση και τα … τενεκεδάκια από τις τροφές που τάιζε τις γάτες του– η χλιδή και η πολυτέλεια που απευθύνεται αποκλειστικά σε λίγους και την οποία εξυπηρετούσαν άλλοι σύγχρονοί του σχεδιαστές της Υψηλής Ραπτικής, δεν ήταν συμβατά με το όραμά του. Ένα όραμα στο οποίο κεντρικό ρόλο παίζει η αντισυμβατικότητα, το πάντρεμα των ιδεών, η συμπερίληψη, η ιδέα ότι όλα μπορούν να συμβούν, αν το επιθυμείς. "Και γιατί όχι;", η αγαπημένη φράση του Gautlier αποτελεί το επιστέγασμα μίας δημιουργικής διαδικασίας που δεν γνωρίζει από όρια. Γι' αυτό και έγινε, εξάλλου, τόσο δημοφιλής – κι αγαπήθηκε εν τέλει ακόμα και απ' εκείνους που μπορεί να σόκαρε.
Αν και έχει χαρακτηριστεί πολλάκις προβοκάτορας, αυτή δεν ήταν ποτέ η πρόθεση του, όπως θα παραδεχτεί ο ίδιος, αλλά και άνθρωποι που τον γνωρίζουν. Πέρα από τα iconic αντισυμβατικά κομμάτια όπως οι μπλούζες με ανοιχτές πλάτες για άντρες, τα κορσέ και τα κωνικά σουτιέν, τα cage dresses, τα "skins" από τατουάζ, τα mesh φορέματα, τα φορέματα για άντρες, οι αποδομημένες καμπαρντίνες και οι μαρινιέρες σε κάθε μορφή, οι συλλογές του ξεχωρίζουν για το αριστοτεχνικό tailoring και αυτό που αποκαλούμε σήμερα, και είναι εξαιρετικά δημοφιλές, "κλασικό with a twist". Για τον Jean Paul Gaultier η μόδα είναι ένα αχαλίνωτο παιχνίδι φαντασίας, ένα τρόπος για να μεταμορφώνεσαι σε ό,τι επιθυμείς και ο σχεδιαστής ήταν από τους πρώτους που έβαλαν τα θεμέλια για να σταματήσει η κομψότητα να εμπίπτει σε συγεκριμένους, συχνά αυστηρούς και άκαμπτους, κανόνες. Η μόδα του Jean Paul Gaultier είναι στην ουσία της η χαρά της ζωής.
ΥΓ: Ο Jean Paul Gautlier ήταν από τους πρώτους σχεδιαστές που έκανε τη συμπερίληψη στις πασαρέλες του κανόνα. Τα μοντέλα του δεν πληρούσαν ποτέ τα "παραδοσιακά" στάνταρ, αντιθέτως ήταν συχνά μία παρέλαση πολυδιάσταστων, πολυμορφικών χαρακτήρων- από κάθε ηλικία, σωματότυπο, εθνικότητα, ταυτότητα φύλου. Ήταν μία παρέλαση "απροσάρμοστων", γιατί μ' αυτούς ένιωθε καλύτερα και ο ίδιος ο Gaultier, ένας "παρίας" ανάμεσα στους συμμαθητές του λόγω της καλλιτεχνικής φύσης και της σεξουαλικής του ταυτότητας. Ή γιατί πολύ απλά, αυτός είναι ο πραγματικός κόσμος και ο Gaultier τον αντιλήφθηκε πολύ νωρίτερα από άλλους.
*Με στοιχεία από The New Yorker, The Telegraph, The Guardian, The Washington Post…